In de Horrorhoek #9: De Boog Strak Spannen – Als het op horror aankomt, lijkt het vaak alsof je twee mogelijkheden hebt: je hebt films die direct met de botte hakbijl op de toeschouwer inhakken, maar ook regisseurs die hun tijd nemen om langzaam onder de huid van het publiek te kruipen. Beide aanpakken hebben, mits juist uitgevoerd, hun charme, maar mijn respect gaat toch vooral uit naar die laatste categorie. Het is niet bepaald een sinecure om je in het hoofd van de kijker te nestelen, om daar vervolgens op exact het juiste moment amok te gaan schoppen. Vraag dat maar aan de regisseur van de eerste Annabelle film, die ondanks jaren samenwerken met grootmeester James Wan er maar niet in slaagde om de toeschouwer naar het puntje van hun stoel te krijgen. De manier waarop je spanning opbouwt, is met andere woorden minstens zo belangrijk als de wijze waarop je alle hel laat losbreken… En die stelling gaat ook op voor griezelgames.

Grappig toch hoezeer games in dezelfde reeks van elkaar kunnen verschillen. Neem The Evil Within bijvoorbeeld, dat in het brutale eerste uur gameplay niet verder verwijderd kan liggen van het methodische creepfest van zijn opvolger. In The Evil Within word je direct voor de leeuwen geworpen; of liever: voor de gestoord ratelende kettingzaag van The Sadist, een moordlustige knaap die zo weggelopen lijkt te zijn van de set van The Texas Chainsaw Massacre. Je moet in het eerste level van de game zowat hemel en aarde bewegen om, ongewapend, aan de klauwen van deze griezel te ontsnappen. Een traditionele spanningsboog is er aan de onthulling van The Sadist niet verbonden. Integendeel: protagonist Sebastian Castellanos wordt linea recta naar zijn slachthuis geteleporteerd, raakt quasi onmiddellijk gewond aan één van zijn benen en mag vervolgens hinken voor zijn leven.

Nu is het zeker niet mijn bedoeling om afbreuk te doen aan de openingsscène van The Evil Within. Shinji Mikami slaagt immers duidelijk in zijn opzet, namelijk de speler staalhard bij de keel grijpen en dan knijpen tot je naar adem happend naast je controller neerzijgt. Shock and awe, noemen de Amerikanen dat. En ere wie ere toekomt: het zweet parelde op mijn voorhoofd, mijn mond nam een gespannen trek aan en de hoeveelheid F-woorden per minuut steeg naar een duizelingwekkende hoogte. The Evil Within slaagt dus in zijn opzet… maar speelt vooral ook op veilig. Wie zich aanpast aan de tegenwoordig razendsnel krimpende aandachtsspanne van de gemiddelde tiener en daarom maar meteen met emmers bloed begint te gooien, speelt het altijd op veilig. De botte hakbijl bovenhalen is met andere woorden de makkelijke uitweg. En The Evil Within 2 doet gek genoeg net het tegenovergestelde.

Laten we eerst even – zoals in deze column wel vaker gebeurt – uitzoomen en kijken hoe enkele grootmeesters van de suspense erin slagen om spanning op te bouwen, alsook om te zetten naar het soort oncontroleerbare angst dat enkel de beste horrorregisseurs uit hun mouwen kunnen schudden. Steven Spielberg – vandaag de dag vooral bekend voor zijn fantasierijke en uiterst kindvriendelijke filmografie – slaagde er bijvoorbeeld ooit in om duizenden mensen bang te maken om in bad te gaan. En dan zwijg ik nog van de miljoenen zielen die tot op de dag van vandaag nog een raar gevoel in hun buik krijgen wanneer ze ver de zee in waden. Het is inmiddels reeds 42 jaar geleden dat Jaws in de bioscoop verscheen en de impact van die blockbuster der blockbusters is nog steeds voelbaar. Ook opmerkelijk: de film heeft ondanks zijn gezegende leeftijd nog altijd niets aan kracht ingeboet.

De openingsscène van Jaws staat alvast met recht en rede in menig filmfans geheugen gegrift. Een jongedame maakt de onfortuinlijke beslissing om ’s nachts even te gaan zwemmen en belandt zo op het menu van een monsterlijke witte haai. Lang voordat de vlijmscherpe tanden van de haai zich om de benen van de blondine sluiten, weten wij als kijker echter al dat er iets vreselijks staat te gebeuren. Spielberg bouwt de spanning meesterlijk op naar een ondraaglijk hoogtepunt en doet dat op verschillende, relatief eenvoudige manieren. Let bijvoorbeeld op de wijze waarop hij eerst zorgvuldig enkel de actrice in beeld brengt, telkens geportretteerd tegen de onheilspellend ondergaande zon en de onmetelijke oceaan. Isolatie met hoofdletter I. Voeg daar vervolgens een dreigende – en inmiddels iconische – soundtrack aan toe en een camera die kort het perspectief van de haai inneemt, en je hebt geen schrikmoment meer nodig.

James Wan – regisseur van succesvolle horrorfilms als Insidious en The Conjuring – opteert ook zelden voor de meest ingewikkelde filmtechnieken. De manieren waarop hij zijn publiek in een staat van pertinente paranoia brengt, zijn even eenvoudig als geniaal. De scène in The Conjuring 2 waarin Lorraine Warren een aanvaring heeft met de als non vermomde demon Valak in het bureau van haar man, is op dat vlak nu al een klassieker. Wan brengt eerst rustig de omgeving in beeld en introduceert zo subtiel de elementen waar hij ons later de stuipen mee op het lijf gaat jagen: een cassettespeler, een strategisch geplaatste lamp en twee duistere schilderijen. Vervolgens volstaat het strategisch aan- en uitschakelen van de lamp om de gemiddelde toeschouwer reeds te doen wegkijken. Ook belangrijk in de opbouw: de twee valse alarmen die Wan – zonder daarbij te leunen op een irritante soundtrack jump – invoert.

Jaws en The Conjuring 2 zijn allebei meesters in het zorgvuldig opbouwen van spanning. Spielberg en Wan weten perfect hoe ze het publiek de duimschroeven moeten aandraaien en maken daar zo inventief mogelijk gebruik van. Wat blijkt? De ontwikkelaars van The Evil Within 2 tonen in het openingslevel van de game dat ze eveneens van wanten weten. Knap hoe het behoorlijk lang duurt voor ze je 1) een wapen geven en 2) enige vorm van combat voorschotelen. Knap ook hoe ze je telkens weer een vals gevoel van veiligheid aanmeten, om vervolgens het tapijt brutaal vanonder je voeten weg te trekken. En nog knapper: de wijze waarop ze hun moordlustige eindbazen inleiden vooraleer je effectief met hen in aanraking komt. Het werk van de psychotische fotograaf komt bijvoorbeeld voor het optreden van de psychopaat zelf, in plaats van omgekeerd. En laat dat nou net dé manier zijn om spanning op te bouwen.